Tussen stad en rand...

De slag om Oosterweel markeert niet alleen een breuklijn tussen stad en rand, hij dwingt politieke partijen willens nillens kant te kiezen, schrijft Jeroen Verelst, politiek redacteur van De Morgen. 'En elke stad kan vroeg of laat zijn eigen Lange Wapper krijgen.'

Het Oosterweeldossier geeft een onthullende inkijk in het Vlaamse politieke landschap. Er loopt een steeds hoger wordende Berlijnse muur rond de stad: in Antwerpen is dat een autosnelweg die letterlijk als een strop rond de stad wordt aangetrokken "Egoïsme ten top, heel dat Antwerpen. Maar wel met geld van alle Vlamingen." Of nog: "Te verwachten, in Antwerpen is men altijd tegen." Twee reacties, lukraak van de website van De Morgen geplukt na de volksraadpleging over de Lange Wapper van afgelopen zondag. Antwerpen wordt verketterd door wie niet in Antwerpen woont. Een bende navelstaarders zijn het, die de rest van Vlaanderen veroordelen tot eindeloze files, economische achteruitgang en werkloosheid. Rampspoed. Tot in de eeuwigheid der dagen!

De bitsige, bij vlagen haast hysterische slag om Oosterweel heeft een duidelijke breuklijn blootgelegd tussen stad en rand. De strijd oversteeg de klassieke tegenstellingen tussen links en rechts. Sp.a, Groen! en PVDA: links verzette zich tegen de Lange Wapperbrug. Maar ook Vlaams Belang, toch bezwaarlijk linkse jongens en meisjes te noemen, positioneerde zich in het nee-kamp. Patrick Janssens en Philip Dewinter, één front.

De partijen die zich achter het verzet tegen de Lange Wapper schaarden, hebben een gemene deler: ze halen hun stemmen vooral in de stad. Ze zijn ontstaan en groot geworden in de steden, en het blijven hun belangrijkste wingewesten. Antwerpen is de grootste stad van Vlaanderen, symbool en waardemeter tegelijkertijd. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 haalden sp.a en Vlaams Belang samen bijna 70 procent van de stemmen in de Scheldestad. Bij de Vlaamse verkiezingen van juni strandden beide partijen in het kanton Antwerpen, waarvan de grenzen min of meer gelijklopen met die van de stad, op iets minder dan 23 procent. Maar dat was nog altijd 7 à 8 procent meer dan hun uitslag voor heel Vlaanderen. Ook de groenen scoorden in Antwerpen opvallend beter dan hun gemiddelde voor de rest van Vlaanderen.

Dan het ja-kamp: een paar dissidenten even buiten beschouwing gelaten is dat samengesteld uit CD&V, Open Vld, N-VA en Lijst Dedecker. CD&V en N-VA strandden in 2006 in Antwerpen op 11,2 procent. Open Vld haalde niet eens de symbolische grens van 10 procent, een gigantische afgang voor een partij die zes jaar en een gemeenteraadsverkiezing eerder nog de burgemeesterssjerp claimde. Lijst Dedecker bestond nog niet. De Vlaamse verkiezingen van vier maanden geleden waren ook al geen hoogvlieger voor de voorstanders van de Lange Wapper. Ze bleven allemaal een flink stuk onder hun Vlaamse resultaat, CD&V zelfs 10 procent. Eén uitzondering: Bart De Wever redde in thuishaven Antwerpen de meubelen voor N-VA.

De uitslag van de volksraadpleging was zondagavond nog geen uur binnen of Antwerps CD&V-schepen Marc Van Peel had hem al uitgebreid geanalyseerd. Een opkomst van 35 procent en winst voor het nee-kamp met 59 procent, dat betekent dat amper een vijfde van de stemgerechtigde Antwerpenaars tegen de Lange Wapper is. Verwaarloosbaar. Collega-schepen Philip Heylen balkte hem na. Ze kozen de vlucht vooruit om de Lange Wapper overeind te houden. Allemaal ten dienste van minister-president Kris Peeters. Antwerpen ten dienste van Vlaanderen.

Helletocht uit de rand
CD&V haalt zijn stemmen niet in de stad. Antwerpen is voor Peeters synoniem van de haven, van zijn achterban van captains of industry en havenbonzen. Dat er ook nog mensen in Antwerpen wonen, een klein half miljoen dan nog, is een spijtige bijkomstigheid. Buiten Antwerpen willen ze een Lange Wapper. Vooral in de rand rond Antwerpen moeten ze die helletocht over de Antwerpse ring vaak afleggen, en laat die randgemeenten nu stuk voor stuk CD&V-bastions zijn. Bastions waar Peeters massa's stemmen haalt.
Twee, drie keer zoveel als in de stad. In de stad Antwerpen heeft CD&V weinig stemmen te verliezen. Wat je niet hebt, kun je ook niet kwijtspelen. Dus moeten Van Peel en Heylen zich in Antwerpen opofferen voor de partij. Kanonnenvlees.

De sp.a volgde de omgekeerde richting. Janssens hoedde zich er zondagavond voor om al te triomfantelijk uit de hoek te komen. Deels uit strategische overwegingen, om de tegenstanders niet meteen in een egelstelling te dringen en de boel te blokkeren, deels omdat die houding niet echt kies zou zijn gezien de jarenlange trouwe lippendienst aan de Wapper die voorafging aan de veelbesproken bocht. Partijvoorzitster Caroline Gennez (sp.a) nam de handschoen dan maar op. Geen Lange Wapper, geen Lange Wapper light. Het Antwerpse volk heeft gesproken en de Vlaamse regering moet luisteren. Allemaal ten dienste van burgemeester Janssens. Vlaanderen ten dienste van Antwerpen.

Kaper op de kust
De socialisten hebben veel meer te verliezen in Antwerpen. Die 35 procent van drie jaar geleden halen ze nooit meer, toch niet als ze op hun ukkie opkomen bij de volgende gemeenteraadsverkiezingen. Maar Antwerpen prijsgeven, dat zou catastrofaal zijn. De stad is al sinds de Tweede Wereldoorlog in socialistische handen. Met Bart De Wever dient zich een kaper op de kust aan, en waakzaamheid is geboden. Daarom wordt verloren zoon Patrick Janssens, de man die in 2006 heiligschennis pleegde door zijn partij gewoon onvermeld te laten in zijn burgemeesterscampagne, weer in de armen gesloten. Rangen dicht en hop, iedereen eensgezind achter Patrick. Achter de stad. De kop voor de Lange Wapper.

Voor N-VA, de derde partij in de Vlaamse regering, is de situatie gecompliceerder. De N-VA is in wezen geen stadspartij zoals sp.a dat is, de Vlaams-nationalisten scoren net als CD&V vooral uitstekend in de groene rand rond Antwerpen. Maar kopman Bart De Wever woont wel in Antwerpen. Hij kan de stad niet zomaar overlaten aan Janssens, hij kan de rand niet zomaar overlaten aan Peeters. Een slappe koord waar het de komende weken en maanden moeilijk op dansen wordt.

De allergrootste voorstanders van de Lange Wapper hebben ondertussen ook kleur bekend. Bij Open Vld moest Guy Verhofstadt himself een aantal hardnekkige Lange Wapperaanhangers inpeperen dat het echt geen optie is voor liberalen om de uitslag van een volksraadpleging te negeren. Mensen als Sven Gatz in Brussel blijven onvervalste stadsmussen, maar minstens in de Antwerpse regio trekken de liberalen volop de kaart van de periferie.

Het Oosterweeldossier geeft een onthullende inkijk in het politieke landschap in Vlaanderen. Er loopt een steeds hoger wordende Berlijnse muur rond de stad, in het geval van Antwerpen een autosnelweg die letterlijk als een strop rond de stad wordt aangetrokken. Elke partij zit gewrongen tussen stad en rand. In Antwerpen is de breuklijn het duidelijkst, de polarisatie het grootst. Maar elke stad kan vroeg of laat zijn eigen Lange Wapper krijgen.

Geen enkele partij is zo cynisch om ofwel de stad ofwel de rand op te geven. Dossiers als dat van de Lange Wapper dwingen hen echter om kant te kiezen. In de huidige politieke cultuur van de angst voor de kiezer, van het voortdurend verlamd zijn door de volgende verkiezing die in zicht is, zullen de partijen vooral geneigd zijn om hun posities te consolideren. Om vooral niet te verliezen wat ze nu hebben. En dan dreigt de breuklijn zich alleen nog scherper af te tekenen.