Het instrument van de bezetter...

De Antwerpse burgemeester Patrick Janssens vertelde in een kranteninterview dat zijn stadsbestuur BAM beschouwt als ‘het instrument van de bezetter’. Hij legde uit dat de Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel, als uitvoerder van een bouwproject van de Vlaamse regering, de stad Antwerpen nooit fatsoenlijk heeft betrokken bij het dossier van de Oosterweelverbinding. Jarenlang al leidt deze situatie tot frustratie op het Antwerpse Schoon Verdiep.

De burgemeester heeft gelijk wat betreft het statuut van BAM als instrument van een bezetter. De Vlaamse regering leunt achterover en laat BAM het ‘vuile werk’ doen. Hij heeft geen gelijk wanneer hij suggereert dat de regering de controle kwijt is over BAM.

In een recente Masterproef aangeboden aan de Antwerpse Artesis Hogeschool (Sandra Vanveldhoven, In de ban van de ring) wordt de stelselmatige negatie van Antwerpen in dit dossier omstandig beschreven voor de periode 1997-2005. Met de lange lijst van momenten waarop de verzuchtingen van het Antwerpse stadsbestuur genegeerd werden door de Vlaamse regering bevestigt de studie dat de burgemeester een punt heeft.

Ook na 2005 heeft BAM – als instrument van de Vlaamse regering – het Antwerpse politieke niveau nooit au sérieux genomen. De lokale besturen kregen maar mondjesmaat informatie over de bouwplannen op hun grondgebied en over de reeële impact van de geplande Oosterweelverbinding. Ze bewaarden hierover het stilzwijgen, uit politieke loyauteit binnen de lokale en Vlaamse meerderheden. Maar gelukkig waren ze niet.

Nu bij de Antwerpse bevolking het protest tegen het bouwproject groeit, komen er ook barsten in die politieke logica. ‘De manier waarop BAM werkt kan niet blijven duren,’ vindt de burgemeester. Er moet ingegrepen worden. Maar door wie?

Niet door de Vlaamse regering, vreest burgemeester Janssens. Want BAM handelt op eigen houtje: ‘Ze stelt zich op als een partij, ze gaat zelf het politieke gevecht aan, de Vlaamse regering is de greep op de BAM helemaal kwijt.’

Dat laatste klopt niet. BAM wordt politiek gecontroleerd door de Vlaamse regering (incluis de socialistische partij) en werkt enkel binnen de marges gedefinieerd door die regering, die voor 99 procent hoofdaandeelhouder is. De raad van bestuur is via partijlijnen samengesteld. In die raad van bestuur zitten regeringscommissarissen die erover waken dat BAM de regeringsopdracht naar behoren uitvoert. BAM heeft immers geen eigen fondsen, behalve belastinggeld.

Als de Vlaamse regering zou willen ingrijpen, dan kan ze dat dus te allen tijde. Maar de Vlaamse regering doet dat niet. Logische vraag wordt dan: waarom doet ze dat niet?

Het antwoord is simpel: omdat de Vlaamse regering niet zozeer de controle verloor over BAM maar veeleer over de verhoopte beeldvorming rond het geplande bouwproject, wat vervolgens weer aanleiding gaf tot een breuklijn binnen de regering.

Perceptieontwikkeling in plaats van overheidscommunicatie
Jarenlang mocht BAM aan perceptieontwikkeling doen in plaats van aan overheidscommunicatie. BAM richtte zich niet op het schetsen van een correct en volledig beeld van het project Oosterweelverbinding, maar trok de kaart van de perceptieontwikkeling, waarbij alle pijnpunten van het eigen project buiten beeld werden gehouden. Het bekendste voorbeeld hiervan is het projectdeel Oosterweelverbinding aan het Sportpaleis. Intussen erkent eenieder – ook de architecten van kandidaat-contractant Noriant – dat met de aanleg van achttien rijstroken voor dat deel van de Oosterweelverbinding ‘geen goede oplossing’ geboden wordt.

Wisten de politici dit dan niet? Natuurlijk wel. Ze volgen het dossier al jaren op in het Vlaamse parlement. Ze zagen de maquette, kenden de plannen, werden hierover aangesproken door actiegroepen (die vervolgens wandelen gestuurd werden). Maar de politieke logica gebood hen om te zwijgen.

De openbaarmaking van de pijnpunten leidde uiteindelijk tot verdeeldheid binnen de Vlaamse regering. Sommigen willen doorgaan met het onrijpe project, anderen willen de knop omdraaien. Publiekelijk stelling nemen durven de regeringspartijen echter niet. Zo creëren ze een lacune die BAM volledig invult. Gevolg: de regering laat BAM inderdaad een politieke strijd voeren die ze zelf niet langer voert – toch niet openlijk. De regeringsleden leunen a.h.w. achterover en laten BAM de strijd voeren. We horen geen enkele minister meer een uitspraak doen. Als ‘politieke’ tegenstem van de burgemeester horen we alleen nog BAM-voorzitter Karel Vinck.

Dit is natuurlijke geen comfortabele positie voor een burgemeester die hoopt op een transparant gesprek over de kwestie, ook op politiek niveau. Eind vorige week vertelde Janssens al aan de pers dat hij zich ‘machteloos’ voelt bij de manier waarop BAM grote budgetten krijgt van de Vlaamse regering voor het verspreiden van propaganda. In het weekendinterview deed hij zijn beklag over de blijvende weigering van BAM om bestaande plannen openbaar te maken, bijvoorbeeld over de eventuele aanpassingen aan het viaduct van Merksem.

BAM blijft weigeren om cruciale plannen naar buiten te brengen. Vroeger ging het om de concrete bestekplannen van de Lange Wapper. Nu om de even belangrijke plannen van het aangepaste BAM-tracé aan het viaduct van Merksem (met hoge factuur, waarover men het liever ook niet heeft). En de plannen van de Lange Wapper fase 1 deel B – het nog niet aanbestede stuk Lange Wapper tussen Sportpaleis en Rivierenhof. En vooral ook: de plannen van de stedelijke ringweg, die op vele plaatsen tot een verdubbeling van de bestaande ring zal leiden. Niemand krijgt die plannen te zien, de burgemeester niet, maar ook de parlementsleden niet. De door BAM en Karel Vinck zo in de verf gezette voortgangsrapportages blijken wat dit betreft telkens een maat voor niets: BAM laat gecontesteerde plannen alleen zien wanneer dit haar uitkomt, en dit met instemming van de regering.

De impact van deze bouwwerken op de stad Antwerpen is nochtans enorm. Zonder zicht op die concrete bouwplannen, kun je als burgemeester simpelweg geen beleid voeren op het vlak van stadsontwikkeling. Het gaat hier om actieve obstructie door BAM, met medewerking van de Vlaamse regering.

Publiek-private samenwerking versus de stad Antwerpen
De overheidsorganisatie BAM krijgt van de Vlaamse regering nu zelfs de toelating om zich als spreekbuis en promotor voor een private bouwonderneming op te stellen. BAM voert momenteel campagne in samenspraak met de kandidaat-contractant. De BAM-projectleider Oosterweelverbinding maakt gebruik van zijn overheidstitulatuur om reclame te maken voor de website van de privé-bouwgroep. Van op de website van BAM is een link gelegd naar de campagne-website van de bouwgroep. BAM, Noriant en Vlaamse regering vallen steeds meer samen.

Politiek en democratisch probleem
Wanneer de regering nu geen adequaat signaal geeft en weigert in te grijpen in de werkwijze en communicatiecultuur van BAM, zijn slechts twee conclusies mogelijk. Ofwel vindt de regering het goed dat een overheidsorganisatie op dergelijke manier handelt. Ofwel vindt ze dat niet, maar erkent ze dat BAM effectief een soort monster van Frankenstein is geworden, buiten de controle van de overheid. In het eerste geval is er een politiek probleem, in het tweede is er een democratisch probleem.

We kunnen er niet omheen: beweren dat de Vlaamse regering de greep verloor op BAM is finaal beweren dat de Vlaamse regering de greep op zichzelf verloor in dit dossier.