Deze namiddag waren we aanwezig in de Kathedraal Maria-ten-Hemel-Opneming te Antwerpen bij het afscheid van Monseigneur Van den Berghe, Bisschop van Antwerpen.Paul Van den Berghe werd op 7 januari 1933 geboren in het Oost-Vlaamse Geraardsbergen. Hij werd licentiaat in de thomistische wijsbegeerte. Hij werd priester gewijd op 15 juni 1957. In 1961 behaalde hij een doctoraat in de theologie, waarna hij exegese ging doceren aan het Grootseminarie van Gent. Hij was een van de bezielers van het Hoger Instituut voor Godsdienstwetenschappen in Gent. Jaren was hij redactiesecretaris van Collationes, Vlaams Tijdschrift voor Theologie en Pastoraal. Hij schreef ook talrijke bijdragen over de exegese van het Nieuwe Testament. Hij werd op 7 juli 1980 tot bisschop van Antwerpen benoemd, als opvolger van Godfried Danneels. De wijding volgde op 7 september van dat jaar. Zijn kenspreuk luidt: ,,Voor de vrijheid heeft Hij ons vrijgemaakt’’. Dat vers uit de Galatenbrief van Paulus beklemtoont dat hij voor alles een dienaar wilde zijn van het evangelie van Jezus Christus. ,,Ik heb mijn best gedaan om veel uit te leggen, de encyclieken en andere documenten uit Rome verstaanbaar te maken. Of iets ‘eigentijds’ is, zegt me weinig. Wat telt is of iets authentiek is,’’ zegt hij. ,,Daarnaast was ik stand-by: ik probeerde er altijd te zijn voor wie me kwam opzoeken of wie me wilde uitnodigen. Zelf naar de mensen toestappen ligt veel minder in mijn temperament.’’Zijn er ook dingen die hij nu anders zou doen? ,,Natuurlijk zijn er zaken waar je achteraf spijt van hebt. Maar dat reserveer ik voor mijn biechtvader. Het eindoordeel over wat ik gedaan heb als bisschop laat ik over aan hogere instanties. Mijn fundamentele hoop is dat Christus de zaken uiteindelijk wel ten goede brengt: ik ben maar een vrijwilliger voor Christus.’’
Vandaag werd Monseigneur Van Den Berghe door Monseigneur Godfried Danneels vooral in de bloemen gezet voor zijn eenvoud, voor zijn bescheidenheid. Iets dat bij veel Antwerpenaars ver te zoeken is.
Een intervieuw:
U werd bisschop van Antwerpen in 1980. Welke maatschappelijke trends treffen u als u meer dan een kwarteeuw later terugblikt?
,,De secularisatie, die allang voordien bezig was, heeft nog doorgezet. Vlaanderen maakte laat kennis met de verlichting en de secularisatie en wellicht is de schok daarom zo groot. Begin jaren 1980 bestond er nog een revolutionaire geest. Zelf ging ik een zendingsviering voor van jonge katholieken die naar Nicaragua trokken om daar de sociale en politieke veranderingen te steunen. Dat ‘linkse’ enthousiasme is weg. Vandaag is de mentaliteit veeleer burgerlijk-liberaal.Het ethos van onze tijd legt sterk de nadruk op gelijkheid en vrijheid. Broederlijkheid – een ander aspect van het verlichtingsdenken – hoort daar veel minder bij: het is toch vooral individualisme en ik-denken vandaag.’’
Welke gevolgen heeft dat voor de kerk?
,,Die zijn heel groot. Het gelijkheiddenken is diep doorgedrongen onder christenen. Zozeer dat ook het hiërarchische principe in verdrukking komt. Toch blijft het belangrijk dat ik de fundamentele gelijkheid van iedere mens kan claimen, en toch als bisschop kan spreken voor Christus. Het één sluit het andere niet uit.De verhouding van de mensen met de kerk is diepgaand veranderd. Tot vijftig jaar geleden zagen de katholieken elkaar als een grote familie, weliswaar met de bijbehorende familieruzies. Ik heb altijd veel binnenkerkelijk gekibbel gehoord, maar er was toch ook een gevoel van een fundamentele eenheid.Nu overheerst de service-idee: wij vragen, u moet draaien. Natuurlijk: dienstbaarheid aan de medemens is voor christenen cruciaal. Ook Jezus vroeg: ‘Wat wilt gij dat Ik voor u doe?’. Maar hoe ver moeten we meegaan met een pure service-kerk, waar het wezenlijke eigenlijk bijkomstig wordt? Zelfs bij begrafenissen die een echt gelovig gebeuren waren, spreekt men nadien maar alleen over de bijkomstigheden. Voor veel goedmenende pastoors is dat een kruis.’’
Terwijl de kerk elders in Europa een nieuwe adem lijkt te hebben gevonden na de crisis van de jaren zeventig, is de neergaande trend bij ons nog altijd bezig. Hoe komt dat?
,,Aan de oppervlakte kunnen de situaties effectief verschillen, maar in de diepte lijken ze mij toch eerder gelijklopend. Denk maar aan abortus en andere ethische kwesties in een zo katholiek land als Polen. Maar het klopt: zeker in het aartsbisdom Mechelen-Brussel en in het bisdom Antwerpen hebben leken met veel idealisme aan de vernieuwingskar getrokken. Na de golf van enthousiasme kwam er een golf van ontgoocheling. Men schuift de schuld op derden, gewoonlijk Rome. Beide zijn in mijn ogen overtrokken: zowel de verwachting van nakende veranderingen als de ontgoocheling achteraf.’’ Dat maakte het niet tot een gemakkelijke periode om bisschop te zijn.,,Armer worden is moeilijker dan rijker worden. Het expansiedynamisme ligt nog maar goed twintig jaar achter ons. Wij moesten toen op de rem staan omdat men in nieuwe wijken kerken wilde bijbouwen.De crisis van de roepingen blijft duren, dat is waar. Voor mij heeft dat vooral te maken met het imago van de kerk als een ‘bedrijf in moeilijkheden’ en met de service-idee, die voor jonge mannen weinig aantrekkelijk is.Maar ook in een buurland als Frankrijk zie ik dat de roepingencrisis groot is, tenzij in Parijs en bij de nieuwe bewegingen. Alleen kennen de Fransen het fenomeen al langer en gaan ze daar rustiger mee om. Wij komen van een periode van ongekende weelde met volle seminaries.’’
Antwerpen geldt als een ‘moeilijk’ bisdom. Er zouden nogal wat ‘eilanden’ zijn die zich niets aantrekken van wat paus of bisschop zeggen. Hoe heeft u dat ervaren?
,,Antwerpen, zowel de stad als de provincie, is eigenlijk heel verscheiden. De voormalige Luikse bisschop Albert Houssiau merkte als godsdienstsocioloog op dat alle tendensen in het bisdom Antwerpen aanwezig zijn. Die ‘eilandjes’ zijn er inderdaad. Dat vond ik al bij het begin van mijn bisschopsambt en dat is niet veranderd. Ik zie drie assen: de as ‘rechts-links’ op politiek-maatschappelijk gebied, de as ‘huiverig voor iedere verandering of huiverig voor ieder behoud’, en de as ‘orthodox-vrijzinnig’. Aan de extremen van die assen, die niet helemaal samenvallen, vind je mensen en groepen die niet gelukkig zijn met de middenstroom en die hun eigen weg gaan. Al vind je dat fenomeen ook elders, dat maakt Antwerpen tot een moeilijk bisdom.’’
U nam uitdrukkelijk uw verantwoordelijkheid in het dossier van de asielzoekers en mensen zonder papieren. Gewaagd voor een bisschop?
,,Dat ik juist in dat dossier geprofileerd naar voren kwam, had meer te maken met een zekere toevalligheid dan met een uitgekiende strategie. Ik hoop dat ik duidelijk maakte wat het statuut was waarmee ik sprak: zeker niet om alle katholieke gelovigen op te leggen wat ze over die zaak moeten denken. Maar als herder wilde ik achter diegenen in mijn bisdom staan die zich met hart en ziel inzetten voor die vreemdelingen onder ons; als gelovige zegt een genereuze samenleving mij meer dan een kleinzielige; en ten derde ging ik als burger inhoudelijk akkoord met de redenering van de Hop-actie, dat het wijzer is eerst geïntegreerde mensen zonder papieren te regulariseren vooraleer nieuwe vreemde arbeidskrachten aan te trekken.’’
Moet de kerk niet meer profetisch spreken?
,,Ikzelf zou dat woord niet gemakkelijk in de mond nemen. Want van de Bijbelse profetieën wordt gewoonlijk de helft verzwegen. En de mensen steevast voor hun morele verantwoordelijkheid plaatsen, is niet gemakkelijk. Leven als profeet is hard.Ik erger me nogal wat aan de vele prietpraat die wordt verkondigd. Op Radio Klara hoorde ik onlangs iemand vertellen dat Jezus eigenlijk een paradigma is voor rationeel denken. Maar Jezus Christus is een persoon, geen concept, en de ‘logos’ van Johannes is helemaal iets anders dan de Griekse ‘logos’. ‘Als je er echt niets van weet, zwijg dan,’ denk ik dan. Ik verkies iemand die de Bergrede leest en zegt: ‘zo kan ik niet leven’ boven iemand die de interpretatie ervan helemaal naar zijn hand zet.’’
Heeft u een profiel voor de volgende bisschop van Antwerpen?
,,Dat heb ik zeker. Maar staat u mij toe dat met mijn collega’s bisschoppen en met de apostolische nuntius te bespreken.’’
Geen opmerkingen:
Een reactie posten